Bilimsel Yaratıcılık Modelinde Hu ve Adey (2002) üç boyut üzerinde
durmuş ve bu üç boyut birleştiğinde bir küpü meydana getirecek şekilde bir
tasarım yapmışlardır. Hu ve Adey’ in bu üç boyutlu bilimsel yaratıcılık modeli
şekil 1’deki gibidir.
Şekil 1. Hu ve Adey (2002) Bilimsel Yaratıcılık Modeli
Süreç boyutu
bilimsel yaratıcılığın başlangıç noktasıdır. Yaratıcı süreç içerisinde hayal
etme ve ıraksak düşünmeyi barındırır. Yakınsak düşünme daha önce tecrübe
edilerek etkinleşmiş, herhangi bir problem durumuna olası en uygun çözüm yolunu
bulma sürecidir. Iraksak düşünme ise, bir problem durumuna olası en uygun
çözümü bulmak yerine, zihne önceden yerleşmiş yöntemlerden arınık, çok sayıda,
çeşitli, farklı yollardan ve denenmemiş çözümler sunabilmektedir. Hu ve Adey’ e
(2002) göre yaratıcı düşünme veya yaratıcı ürün genellikle ıraksak düşünme ile
ortaya çıkar. Yaratıcı süreçte hayal etme ise güçlü bir hayal gücünü
gerektirir. Hayal etme bireyin fiziki ve zihinsel fonksiyonlarını herhangi bir
duruma odaklayarak kendisine bilinmeyen zihinsel ortamlar yaratmasıdır (Tok,
2008). Dellas ve Gaier (1970) yaratıcı bireylerin hayal gücünün gelişmiş
olduğunu belirtmektedir. Bolen ve
Torrance (1978) da hayal gücünün yaratıcı bireyde olması gereken temel üç
unsurdan biri olduğunu ileri sürmektedir.
Karakter
boyutu, düşünme ve hayal etmeyi kapsayan süreç
boyutundan sonra gelir. Hu ve Adey (2002)’in bilimsel yaratıcılık modeline
göre, test edilen bilimsel yaratıcılık düzeyleri modelin Karakter Boyutunun alt
boyutları olan akıcılık, esneklik ve orijinallik boyutları ile değerlendirilir.
Torrance ve Goff (1989) akıcılık, esneklik ve orijinallik boyutlarına bir de
derinlik boyutunu eklemiştir. Akıcılık;
herhangi bir problem durumunda, o duruma ilişkin birçok seri fikir
üretebilmektir. Örneğin, “Uzayda futbol oynansa idi, futbol topu nasıl
olmalıydı? sorusuna verilecek birçok seri cevap akıcılık düzeyini
göstermektedir. Hu ve Adey (2002)’e göre yaratıcı bireyler herhangi bir problem
durumuna ilişkin çok sayıda fikir oluşturmalıdırlar. Esneklik; bir probleme farklı bakış açılarıyla yaklaşarak, farklı
yaklaşımlar ile farklı çözümler üretebilmedir. Sunulan çözümlere ilişkin farklı
perspektif sayısı esneklik düzeyini verir. Yaratıcı bireyler herhangi bir
problem durumuna ilişkin farklı perspektiflerden birçok çözüm geliştirmelidirler
(Hu ve Adey, 2002). Orijinallik;
bireyin kendine özgü, benzersiz fikir ve eylemleridir. Yaratıcı bireyler
özgündür (Hu ve Adey, 2002). Derinlik ise üretilen fikirlerdeki
bileşen sayısını ifade etmektedir (Torrance ve Goff, 1989). Fikirlerin ayrıntılı,
girift veya kompleks olması derinlik düzeyini verir.
Boyutlardan bir diğeri olan ürün boyutu teknik ürün, bilimsel bilgi, bilimsel olgu ve bilimsel
problem durumunu temsil etmektedir. Bireylerin özel ilgileri ile sahip
oldukları bilgi ve beceriler ışığında yaratıcı süreç sonucu ortaya koydukları ürüne
yaratıcı ürün denmektedir (Hu ve Adey, 2002). Hu ve Adey (2002)’e göre; yaratıcı bir ürün,
yaratıcı düşünme sonucu oluşturulan, teknik kullanımı olan, bilimsel bir
olguyla ilgili bilimsel bir bilgiyi yansıtan ve bilimsel bir problem durumuna
çözümler sunabilen ürünlerdir.
Rhodes (1962) ve Richards (1999) bilimsel
yaratıcılık düzeyinin gelişmişliğini üç kritere bağlamıştır, bunlar; yer, zaman
ve kişidir. Sonrasında bu listeye inancı da eklenmiştir (Simonton’dan aktaran
Runco, 2008). Simonton’a göre yaratıcı kişiler diğer düşüncelerin yolunu
değişirler, yeni düşüncelere olağanın dışında form kazandırırlar, pragmatik,
pratik ve makul çözümler bulurlar (Simonton’dan aktaran Runco, 2008). Bilimsel
yaratıcılık süreçleri ve ürünleri dikkate alındığında bu karmaşık yapının
gelişmiş bir zihinsel alt yapısı olan insanlarla daha etkili bir şekilde ifade
bulacağını söylemek yanlış olmaz. Özellikle üstün yetenekli bireylerin var olan
özelliklerini bilimsel yaratıcılık süreci sonucunda ürüne dönüştürmesi
toplumsal katkı anlamında ayrı bir önem ve beklenti arz etmektedir.
Kaynaklar
Bolen,
L. M. ve Torrance, E. P., (1978). The influence on creative thinking of locus
of control, cooperation, and sex, Journal
of Clinical Psychology, 34(4), 903-907.
Dellas,
M. and Gaier, E. G., (1970). Identification of creativity: The individual, Psychological Bulletin, 73, 55-73.
Hu,
W. and Adey, P. (2002). A scientific creativity uygulama for secondary school
students. International Journal of
Science Education, 24(4), 389-403.
Richards, C.,
(1999). Early childhood preservice teachers’ confidence in singing. Journal of Music Teacher Education,
9(1), 6.
Rhodes, W., (1962).
Music as an agent of political expression,
African Studies Bulletin, 5 (2), 14-22.
Runco, M. A.,
(2008). Creativity and Education. New Horizons in Education, 56(1), 107–115.
Tok, E.
(2008). Düşünme becerileri eğitimi programının okul öncesi öğretmen adaylarının
eleştirel, yaratıcı düşünme ve problem çözme becerilerine etkisinin incelenmesi,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Torrance,
E. P. & Goff, K. (1989). A quiet revolution, The Journal of Creative Behavior, 23, 136-145.
